یکی از جاذبه هایی که برای مردم ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده، بنای تاریخی پاسارگاد شیراز است. این بنا که به شهر مادر سلیمان نیز معروف می باشد دارای قدمتی 2500 ساله است . پاسارگاد شیراز ، در دشتی بزرگ واقع در دشت پاسارگاد در قسمت شمالی استان فارس و در حصار رشته کوه های زاگرس در فاصله 130 کیلومتری شمال شیراز قرار دارد. که به علت وجود مقبره کوروش بزرگ که یکی از بزرگترین و مهمترین پادشاهان دوران هخامنشی بود اهمیتی دو چندان پیدا کرده است. به نحوی که در اوایل سال 1393 بازدید تورهای اروپایی از این مکان رشد 200 درصدی نسبت به سالهای قبل خود داشته است . حال در این مقاله می خواهیم جذابیت های این بنا را معرفی کرده و بیشتر با مجموعه پاسارگاد آشنا شوید.
مجموعه تاریخی پاسارگاد شیراز ، در تاریخ 24 شهریور 1310 با شماره ثبت 19 ثبت ملی شد و در سال 2004 میلادی معادل با 1383 شمسی در 28امین نشست یونسکو به شماره ثبت 1106 به عنوان پنجمین مجموعه ثبت شده با 100 درصد آرا به ثبت رسید .
حال به تاریخچه پاسارگاد و چگونگی ایجاد آن می پردازیم :
هخامنشیان در سرزمینی به نام پاسارگاد زاده شده اند، خاندان پارس ، در سال 550 قبل از میلاد، بر مادها پیروز شدند، کوروش دوم بر پایه سنت این منطقه را پایتخت انتخاب کرد ، به علت اینکه در نزدیکی منطقه ای بود ، که بر ایشتووگو پادشاه ماد پیروز شد . این پیروزی باعث پیروزی های دیگری مانند چیرگی بر لیدی ، بابل نو ، و مصر را به دنبال داشت. امپراتوری هخامنشی سپس به دست پسر او کمبوجیه و داریوش اول پایدار و وسعت یافت . از کوروش کبیر در گذشته به عنوان آزاد کننده و شخصی که یهودیها را از تبعید بازگردانده یاد شده است.
داریوش بزرگ پایتخت نمادین خود را در شهر پارسه در 70 کیلومتری جنوب پاسارگاد بنا نهاد . تا زمانی که اسکندر مقدونیه در سال 330 قبل از میلاد بر امپراتوری هخامنشی غلبه کرد ، پاسارگاد پایگاه مهم سلسله ای باقی ماند.
در عصرهای بعدی ، از تل تخت کماکان به عنوان یک قلعه سود برداری می شد ، با اینکه کاخ ها آزاد شده و دوباره مصالح آنها مورد استفاده قرار می گرفت . از قرن هفتم به بعد ، آرامگاه کوروش بزرگ به آرامگاه مادر سلیمان تغییر نام پیدا کرد و به یک مکان زیارتی تبدیل شد . در قرن دهم دور آن مسجد کوچکی بنا گردید ، که تا قرن چهارم مورد استفاده قرار گرفت این محوطه طی قرن ها مورد بازدید مسافران بود که باعث از دست رفتن تدریجی اجزاء مختلف آن شد.
در قرن هفتم قمری اتابکی از سلغریان پارس در نزدیکی آرامگاه کوروش بزرگ مسجدی بنا کرد که در آن از سنگ کاخ ها استفاده شده بود . به مناسبت جشن های 2500 ساله شاهنشاهی ایران در سال 1971 این سنگها دوباره به جاهای اصلی خود بازگردانده شدند کاخ محل زندگی او بدون تردید بیانگر معماری زمان یونانی می باشد . زمانی که کوروش کبیر در سال 545 قبل از میلاد سارد را به تصرف در آورد شیفته بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفت و به همین علت خیلی سریع شماری از اساتید اهل لیدی را برای کار در پاسارگاد فراخواند . در کاخ تناسب سنگهای تیره و روشن مخصوصا در پایه ها نظرات را به خود جلب می کرد .
ازاسنادی که تاریخ نویسان یونانی و رومی باقی گذاشته اند مشخص است که پاسارگاد را بیشتر حاصل کار کوروش کبیر می دانسته اند این نگرش به چند دلیل دیگر نیز ثابت شده است .
اولین دلیل : آرامگاه کوروش بزرگ که خودش آن را بنا کرده بود ، نشان از ارتباطی میان طراحی نقشه و کاربرد نما پردازی در میان باغ بزرگ پاسارگاد با کاخ های دروازه است . که نشان می دهد همگی حاصل فکر و خلاقیت یک نفر یعنی کوروش بزرگ بوده است
دومین دلیل : کتیبه سه زبانه عیلامی ، پارسی باستان و اکدی بر روی جزرها و درگاه های آن سه کاخ نشانگر این است که آنها با کوروش کبیر در ارتباط بوده اند.
سومین دلیل : نوع معماری و به خصوص نحوه سنگ تراشی و بست های قدیمی هر چند کوتاه بر معماری تخت جمشید را که از ابتدای دوره داریوش بزرگ شکل گرفته بود نشان می دهد و به خصوص در نقوش ، که از سنت های کشورهای مختلف گرفته شده اند ، اما هنوز به طور ثابت فضا و ساخت ایرانی نگرفته اند و کاملا مشخص است که حالتی آزمایشی و نمادین داشته است و آثار سنگ تراشان لودیه ای و ایوانه ای به خصوص در نوع تراش سنگ ها و ابزار آلات سنگ تراشی پیداست . در نتیجه می توان با قاطعیت بیان کرد که بناهای پاسارگاد با کوروش بزرگ آغاز شده است.
در سال 529 قبل از میلاد کوروش بزرگ به قبیله هایی از سکاها در آسیای مرکزی هجوم برد و در جنگ با ماساگت ها دار فانی را وداع گفت .جسد وی را مومیایی کرده و داخل تختی از طلا قرار داده و اشیاء با ارزش پادشاهی و جنگی او را در کنارش گذاشتند. باستان شناسان عهد اسکندر نقل می کنند، زمانی که اسکندر به پاسارگاد آمد و از آرامگاه کوروش بزرگ که بین باغی بزرگ قرار داشت، بازدید کرد به آریستوبولوس دستور داد که داخل مقبره را تزئین کند. وی داخل مقبره یک میز و تعدادی ظروف طلایی و سلاح های با ارزش و لباس های خود کوروش و تمامی جواهراتی را که زمانی به خود می آویخت یا به دست می کرد را مشاهده کرد. این آرامگاه در آن زمان توسط شماری از مغان ها ( در اصل طایفه ای از مادها که امورات مذهبی را انجام می دادند) محافظت می شد ولی در زمان اسکندر مورد حمله و سرقت قرار گرفت و تمامی اشیاء با ارزشش به سرقت رفت.
ویژگی های ارزشمند بنای پاسارگاد شیراز:
اولین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی در مرکز استان فارس، در دشت ، رودخانه پلوار قرار دارد . نام این شهر “اردوگاه پارس” از موقعیت مکانی شهر برآورد شده است . در قرن ششم پیش از میلاد کوروش بزرگ این شهر را بنا کرد .
محوطه اصلی توسط یک منطقه بزرگ طبیعی محصور شده است ، که شامل حدودا 7127هکتار است. محوطه اصلی شامل مکان های زیر می شود:
آرامگاه کوروش بزرگ ، باغ پادشاهی پاسارگاد ، مسجد پاسارگاد ، پل ، کاخ اختصاصی ، آب نماهای باغ شاهی ، ساختارهای دفاعی تل تخت،محوطه مقدس ، کاخ بارعام ، دوکوشک ، آرامگاه کمبوجیه ، کاروانسرای مظفری ، تنگه بلاغی.
محوطه مرکزی ، محوطه ای حفاری شده است . ولی پایتخت باستانی (شهرستان پاسارگاد) منطقه ای بسیار عظیم تر از منطقه مرکزی است که هنوز حفاری نشده است . در اطراف محوطه حفاظتی باز مانده های دیگری از جمله : محدوده مقدس( حدود سال 530-550 قبل از میلاد) ، و محوطه های تل نخودی ، تل سه آسیاب ، تل خاری ، دوتلان ، که برخی از اینها به قبل از تاریخ برمی گردد ، همچنین مدرسه یا کاروانسرا(قرن 14 میلادی) نیز به قبل از تاریخ برمی گردد . همینطور 5 روستا که محل سکونت کشاورزان است در محوطه حفاظتی وجود دارد.
بنده به عنوان یک گردشگر هر گاه به شهر شیراز سفر میکنم یکی از اولویتهایم برای بازدید رفتن به پاسارگاد و بازدید از آرامگاه کوروش بزرگ می باشد به نظر من یک ایرانی اصیل هیچ گاه این فرصت را از دست نمی دهد و حتما برای بازدید از این بنا ارزشمند به شهر شیراز (شهرستان پاسارگاد) سفر کرده و از نزدیک این بنا را دیدار می کند.
جذاب ترین بخش این مجموعه بنای آرامگاه کوروش بزرگ است که بیشتر معروف به مشهد شهر مادر سلیمان بوده است . در سال1820 بعد از بررسی های باستان شناسی ، هویت اصلی بنا به عنوان آرامگاه کوروش بزرگ تشخیص داده شد ، و همچون گوهری در دشت می درخشید . این آرامگاه قریب 530 تا 540 قبل از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده است . بنای آرامگاه بین باغ های سلطنتی قرار داشته و از سنگ های عظیمی که طول برخی از آنها به هفت متر می رسد ، ساخته شده است.
بنای آرامگاه کوروش بزرگ دارای دو بخش معروف است :
اولین بخش ، سکویی 6 پله ای که قاعده آن مربع مستطیلی به طول 165متر مربع است.
دومین بخش ، چهار دیواری کوچک به وسعت 7/5 متر مربع که سقف به شکل شیب بامی دارد و ضخامت دیوارهایش به 1/5 متر می رسد.
انبار آرامگاه ، در اوج ، شکل یک خانه شیروانی ساده با یک ورودی کوچک در غرب را داراست . قریب به 1 قرن پیش اعتقاد بر این بود ، که این بنا آرامگاه مادر سلیمان باشد و در عصر اتابکان در زمان آل بویه با استفاده از ستون های باقی مانده از کاخ های باستانی مسجدی به نام مسجد اتابکی دور آن ساخته ومحرابی کوچک در انبار کنده کاری شد. در در دهه 1970 باقی مانده های مسجد پاکسازی شده و قسمت های تاریخی به قریبی مکان های اصلیشان بازگردانده شدند.
در شیب سقف آرامگاه دو سوراخ عظیم وجود دارد که برای کاستن وزن سقف ایجاد شده و برخی به علت نداشتن اطلاعات ، آن مکان را ، مکان نگهداری جسم کوروش کبیر و همسرش دانسته اند.
ویژگی های بارز این بنا ارزشمند :
نشانگر شاهکاری از نبوغ ساخته‌های بشری است. نمادی از تبادل ارزش‌های والای انسانی در دوره زمانی خاص و در یک حوزه فرهنگی جهانی در رابطه با پیشرفت‌های معماری، فنی، ساخته‌های هنری، طراحی شهرها و مناظر است . نشانگر گواهی منحصر به‌فرد یا حداقل استثنایی از یک سنت فرهنگی یا تمدن که هنوز پابرجاست و یا از بین رفته است. و نمونه‌ای برجسته از گونه‌ای بنا، معماری مجموعه فنی ویا منظر که در تاریخ بشر مرحله چشمگیری است.
متن منشور حقوق بشر کوروش کبیر :
اینک که به یاری «مزدا» تاج سلطنت ایران و بابل و کشورهای چهارگوشه جهان را به سرگذاشته ام اعلام می کنم که تا روزی که زنده هستم و مزدا توفیق سلطنت را به من می دهد دین و آئین و رسوم ملت هائی را که من پادشاه آنها هستم محترم خواهم شمرد و نخواهم گذاشت که حکام و زیر دستان من دین و آئین و رسوم ملت هائی که من پادشاه آنها هستم یا ملت های دیگر را مورد تحقیر قرار بدهند یا به آنها توهین نمایند.من از امروز که تاج سلطنت را به سر نهاده ام تا روزی که زنده هستم و مزدا توفیق سلطنت را به من می دهد هرگز سلطنت خود را بر هیچ ملتی تحمیل نخواهم کرد و هر ملتی آزاد است که مرا به سلطنت خود قبول کند یا نکند و هرگاه نخواهد مرا پادشاه خود بداند من برای سلطنت آن ملت مبادرت به جنگ نخواهم کرد. من تا روزی که پادشاه ایران هستم نخواهم گذاشت کسی به دیگری ظلم کند و اگر شخصی مظلوم واقع شد من حق وی را از ظالم خواهم گرفت و به او خواهم داد و ستمگر را مجازات خواهم کرد.من تا روزی که پادشاه هستم نخواهم گذاشت مال غیر منقول یا منقول دیگری را به زور یا به طریق دیگر بدون پرداخت بهای آن و جلب رضایت صاحب مال ، تصرف نماید و من تا روزی که زنده هستم نخواهم گذاشت که شخصی دیگری را به بیگاری بگیرد و بدون پرداخت مزد وی را به کار وا دارد.
من امروز اعلام می کنم که هر کسی آزاد است که هر دینی را که میل دارد بپرستد و در هر نقطه که میل دارد سکونت کند مشروط بر اینکه در آنجا حق کسی را غصب ننماید و هر شغلی را که میل دارد پیش بگیرد و مال خود را به هر نحو که مایل است به مصرف برساند مشروط بر اینکه لطمه به حقوق دیگران نزند. هیچ کس را نباید به مناسبت تقصیری که یکی از خویشاوندانش کرده مجازات کرد . من برده داری را برانداختم . به بدبختی های آنان پایان بخشیدم .
من تا روزی که به یاری مزدا زنده هستم و سلطنت می کنم نخواهم گذاشت که مردان و زنان را به عنوان غلام و کنیز بفروشند و حکام و زیر دستان من مکلف هستند که در حوزه حکومت و ماموریت خود مانع از فروش و خرید مردان و زنان بعنوان غلام و کنیز بشوند و رسم بردگی باید به کلی از جهان برافتد.
از مزدا خواهانم که مرا در راه اجرای تعهداتی که نسبت به ملت های ایران و بابل و ملل چهار جانب جهان بر عهده گرفته ام موفق گرداند.
- ۹۴/۱۰/۳۰