از ویژگی های هنری و معماری مسجد جامع یزد می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کاشی کاری های نفیس و جالب توجه که نشان دهنده قدرت و استواری بنا می باشد.
- سر در بلند و ارتفاعی برابر با 24 متر.
- وجود دو کتیبه با ارزش به خط های کوفی و ثلث که در کنار سردر با شکوه و بر روی کاشی لاجوردی معرق قرار گرفته است.
- بودن دو مناره زیبا با تزئینات کاشی کاری شده و ارتفاع حدود 47 متر.
- وجود دیوارهای داخلی شبستان، زیر گنبد و خارج گنبد.
بر طبق پلان مسجد جامع یزد می توان این بنا را به تمثیل یک ایوان در دل کویر دانست. ساختمان مسجد جامع یزد در طی سه دوره و در طی مدت 1000 سال بنا گشته است. در واقع پایه های اصلی بنا متعلق به دوره ساسانیان و شیوه معماری بنای فعلی را متعلق به دو دوره موسوم به آذری می دانند. سردر مسجد را متعلق به دوره تیموری و بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی دانسته اند. در دوره صفوی دو مناره به مسجد الحاق شده که دارای ارتفاع 47 متر و قطری حدود 8 متر است، مناره ها هرچه به سمت بالا می روند باریک تر می شوند. بنابر این ساخت مسجد را متعلق به دوره های ایلخانی، آل مظفر، تیموریان، صفوی، قاجاریه می دانند.
از طریق انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوار های مسجد می توان به مسأله ایجاد روشنایی غیر مستقیم بنا پی برد. از بخش های مهم مسجد می توان به نمای خارجی و داخلی ایوان اصلی و محراب زیبا اشاره نمود که بی نهایت ارزنده و جالب می باشد.
ورودی های بنا به دو ورودی اصلی و فرعی تقسیم می شود، که ورودی اصلی در ایوان بیرونی مسجد تعبیه شده که به خیابان می رسید و درب فرعی در سمت راست حیاط مجموعه واقع شده است که به محله های اطراف راه دارد.
مسجد جامع یزد به عنوان قدیمی ترین نمونه معماری مطرح است که در قرن نهم هجری از معماری بنا تقلید شده است. این مسجد لقب بلند ترین مناره جهان را از آن خود کرده است.
این بنا در سال 1313هجری شمسی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. شماره ثبت بنا 206 می باشد.
منبع : نشاط آوران
- ۹۵/۱۰/۱۳